Daha önceki yazımda dillerin ortak birer kökten geldiklerini yazmıştım. İlk bakışta bu durum sadece birbirine yakın coğrafyalardaki insanların dilleri için geçerliymiş gibi hissettirse de kendini, yaşanan büyük göçler sebebiyle aynı dili konuşan insanlar dünyanın farklı yerlerine dağılmış durumda. İnsanlar gittikleri yerlere kendi dillerini götürmekle birlikte, dilin sürekli değişkenlik gösteren bir iletişim aracı olduğunu düşünürsek, birbirinden uzaklaşan bu insanların dilleri de zaman içinde büyük farklılıklar gösteriyor. Hatta bu farklılık öyle büyüyor ki aradan geçen yüz yıllardan sonra bu insanlar tekrar bir araya geldiklerinde birbirlerini anlayamayacak durumu geliyorlar. İşte dünya dilleri bu şekilde oluşuyor. Centum ve Satem ise daha önce belirttiğim Indo-European dil ailesinin iki büyük kolu. Centum Latince'de, Satem ise Farsça'da 100 anlamına geliyor ve tahmin edilebileceği gibi Centum batıda, Satem ise doğuda konuşulan  Indo-European dillerini kapsıyor. Aşağıdaki küçük liste ise bu dillerden sadece bir kaçı:

Satem

Ermenice, Hince, Farsça, Rusça, Kürtçe

Dünyada 2.500-3.500 arası farklı dilin olduğu tahmin ediliyor. Burada kesin bir sayı vermek imkansız çünkü
her geçen gün ölen ya da yeni keşvedilen diller sebebiyle bu sayı dinamik bir özelliğe sahip ve
uzun bir süre de böyle kalacağı tamin ediliyor.

Peki bu dillerin aslında bir çoğunun birbiriyle akraba olduğunu biliyor muyuz? Burada bahsedilen akrabalık
gerçekten de genetik bir akrabalığı kastediyor.

Genetik akrabalık ne demek?

Bu, iki ya da daha fazla dilin ortak bir dile geri döndürülebileceği anlamına geliyor. Yani iki ya da daha fazla dilin
fonetik açıdan benzer temel kelimeleri ele alındığında, bunların çoğunluğu yakın ya da aynı anlamlara sahipse
bu, bu iki dilin aynı soydan geldiğinin kanıtı olabilir.

Burada fonetik açıdan benzerliğe bir örnek verelim;

İngilizce     Almanca     Latince       İtalyanca   # Türkçe

mother        mutter      mater          mader        # anne

Görüldüğü gibi bu dört kelime fonetik(sesbilimsel) açıdan büyük benzerlikler gösteriyor ve aynı zamanda aynı anlamlara
sahipler. Böylece bu dört dilin aynı soydan geldiğini kanıtlamış olduk. Tabii ki bu tek bir ispatla kanıtlanacak bir
şey değil. Yukarıda belirttiğim gibi karşılaştırılan dillerin temel kelimelerinin çoğunluğunun aynı özelliği göstermesi gerekli. Ama bu yazı için ele aldığım dillerde bu kanıtı ortaya koymama gerek yok, zira bu dillerin aynı soydan geldikleri zaten kanıtlanmış durumda.

Dünyada dilbilimciler ülkemizin aksine kendi dillerinin hangi soydan geldiklerini bulabilmek için çok kapsamlı araştırmalar yapıyorlar. Burada amaç kimin kiminle akraba olduğunu ortaya koymaktan ziyade tarihe ışık tutabilmek.

En geniş kapsamlı araştırma sanırım indogermanistik(Indo-European) dil ailesi için yapılmış durumda. En azından ben bu dil ailesini araştırırken diğerlerine göre çok daha kapsamlı ve eski araştırmalarına ulaştım. Bu aileyi tek bir yazıda anlatabilmek mümkün değil. Şimdilik bu ailenin soy ağacını paylaşmakla yetineceğim. Fazla kafa karıştırmamak için bu haritanın sadeleştirilmiş versiyonunu paylaşıyorum. Bir zamanlar Hinçe ve İngilizce'nin aynı dil olduğunu düşünmek bile ilginç bence...

Bilindiği gibi Murat bardakçı'nın hazırlayıp sunduğu Tarihin Arka Odası adlı, süresi oldukça uzun tutulan, bir çok tarihi, kültürel, sanatsal konunun konuşluğu hoş bir yayın var. Bu Programın 6 eylül 2014 tarihli yayınında ilgimi çeken bir konuya değinildi. Konuklardan, son zamanlarda hakkında yapılan Capsler sebebiyle de bir çok kişi tarafından tanınan Türk tarih profesörü İlber Ortaylı bilgisine ve tecrübesine dayaranak Türkçe'nin prodental, yani artikulasyonu genellikle ağzın diş ve diş önü kısmında yapılan bir dil olduğundan, eskiden iyi eğitim alan insanların Türkçe'yi böyle telaffuz ettiğinden bahsetti. Bunu çok kötü bir biçimde abartan bir kesimin de o zamanlada bulunduğunu dile getiren profesör şimdiki gençlerin konuşma şeklinden oldukça rahatsız görünüyor. Gençlerin bu konuşma bozukluklarından kurtulması için ise eski tango sanatçılarından Zehra Eren'i günde on dakika dinlemelerini tavsiye ediyor. Ben de sevgili İlber hocanın bu tavsiyesine uyup ismini ilk defa bu programda duyduğum, ülkemizde nadir bulunan alto sesi dinledim. Hatta her gün bir kere dinliyorum belki bir faydası olur diye. Zehra Eren'nin ilk başta kulağa tuhaf gelen enteresan bir artikulasyonu olduğu kesin. Ne yazık ki sadece elli senelik bir geçmişi olan bu konuşma şekli bana çok uzak. Belki bir iki yeşilçam filminde rast gelmişimdir diye düşünebildim sadece.

Dilin değişime uğraması her dil için geçerli ve kaçınılmaz bir durum. Ancak durum yaşayan nesiller arasındaki iletişimi kesecek dereceye ulaşınca düşündürücü oluyor.

Şimdi bir de bu sanatçıyı siz dinleyin, ama bir kaç kere dinleyin ki, büyük ihtimalle ilk kez duyacağınız bu konuşma şekline kulaklarınız alışsın...

Esma Arı
06.11.2014